Airbus firması, jet motorlu yolcu uçaklarının, otomasyon seviyelerinde, yetmiş yıl süresinde yaşanan gelişmeleri, bu uçakları dört ayrı nesile ayırarak göstermiş. Ayrıca, yeni nesil uçaklara ilave edilen teknolojinin, uçuş emniyetinin artmasındaki olumlu katkısı, başka bir yazımın konusu olacak.
Birinci nesil yolcu uçakları, 1952 yılından itibaren, üretildiler. Birleşik Krallık imalatı Comet, BAC-111, Trident, VC-10, Fransız imalatı Caravelle ve ABD imalatı B707, B720, DC-8, Convair 880/990, birinci nesilin örnekleriydi. Birinci nesil uçakların kokpitinde, ibreli göstergeler ve mekanik selektörler vardı.Birinci nesilde, henüz tam gelişmemiş olan, otopilot sistemleri de kullanılıyordu. Birleşik Krallık Yapımı Comet Uçağı, dünyada üretilmiş ilk Jet Motorlu Yolcu Uçağıdır.
İkinci nesil yolcu uçakları, 1964 yılından itibaren üretildiler. Birleşik Krallık imalatı Concorde, BAe146, BAC-111, Fransız imalatı Mercure, Airbus'un ilk uçağı A300, Hollanda imalatı Fokker F28, VFW 614, ve ABD imalatı B727, B737-100/-200, B747-100/-200/ -300/SP, L-1011, DC-9, DC-10, ikinci nesilin örnekleriydi. İkinci nesil yolcu uçaklarında, daha gelişmiş olan, oto pilot ve otomatik gaz verme sistemleri kullanılıyordu. İkinci nesil yolcu uçaklarının günümüzde kullanımları çok azalmıştır.
Üçüncü nesil yolcu uçakları, 1980 yılından itibaren, üretildiler. Birleşik Krallık imalatı Avro RJ, Airbus imalatı A300-600, A310, Hollanda Fokker imalatı F70, F100, ABD imalatı B717, B737 Klasik, B737 NG, B737 MAX, B757, B767, B747- 400/-8, MD-11, MD-80, MD-90, Kanada imalatı Bombardier CRJ ve Brezilya imalatı Embraer ERJ, üçüncü nesilin örnekleriydi. Üçüncü nesil uçakların kokpiti, gösterge bilgilerinin yer aldığı elektronik ekranlarından dolayı, cam kokpit diye isimlendirildi. Bu uçaklarda kullanılan, Elektronik Ekranlar, Uçuş Yönetim Sistemi- Flight Management System (FMS), ve Arazi Farkındalığını Arttırma ve Uyarı Sistemi- Terrain Awareness and Warning System (TAWS), Araziye Kontrollü Çarpma- Controlled Flight Into Terrain (CFIT) Kazalarının azaltılmasında, çok etkili olmuştur. Ayrıca, Trafik, Çarpışma, Kaçınma Sistemi- Traffic Collision Avoidance System (TCAS) adı verilen sistem, Havada Çarpışma kazalarını önlemekte etkili olmuştur.
Dördüncü nesil yolcu uçakları, 1988 yılından itibaren, üretildiler. Airbus imalatı A320 ailesi uçakları, Fly by Wire adı verilen teknolojinin öncüsü oldu. Airbus imalatı A220, A318/A319/A320/A321, A330, A340, A350, A380, ABD imalatı, B777, B787, Brezilya imalatı Embraer E-Jet ve Rusya imalatı Sukhoi Superjet, dördüncü nesilin örnekleridir. Elektrik kablosundan kumanda ile Uçurma, diyebileceğimiz fly-by-wire (FBW) teknolojisi, uçuş zarfını bilgisayarlar aracılığı ile kontrol altında tutarak, uçağın tehlikeli olabilecek hareketlerini önlemektedir. FBW teknolojisi, dördüncü nesil uçaklarda, Uçuşta Hava Aracının Kontrolünü Kaybetme- Loss of Control In Flight (LOC-I) kazalarını, önlemekte başarılı olmuştur.
Türkiye’nin bayrak taşıyıcı havayolu firması olan Türk Hava Yolları’nda Jet Motorlu Yolcu Uçakları Çağı ise, 1967 yılında, Airbus’dan satın alınan Douglas imalatı DC-9 uçakları ile başlamıştır. Türk Hava Yolları filosunda, geçmişten bugüne görev yapmış, aşağıdaki jet motorlu yolcu uçaklarının, Airbus tanımına göre, hangi nesil sıralamasında yer aldıklarını bulmayı, size bırakıyorum:
Hollanda Yapımı: Fokker F-28
Birleşik Krallık Yapımı: Avro RJ-70/100
ABD Yapımı: Douglas DC-9, DC-10, Mc Donnell Douglas MD-90, Boeing B707, B-727, B737-400/500, B737-700/800/900, B737 Max-8/9, B777, B787
Avrupa Yapımı: Airbus A310, A319/320/321, A330, A340, A350
Yazımızı özetlersek, Airbus, jet motorlu yolcu uçakları için yaptığı nesil sıralamasını, uçuş otomasyonu seviyesini göz önünde tutarak yapmıştır. Bu nedenle, uçuş zarfı adı verilen emniyetli uçuş sınırlarının, sürekli olarak bilgisayar tarafından denetlendiği ve emniyetsiz manevralara izin verilmeyen Fly by Wire sisteminin kullanıldığı uçaklar, Dördüncü Nesil olarak tanımlanmıştır.
Üçüncü nesil uçaklarda Elektronik Ekranlı Göstergeler- Glass Cockpit kullanılıyor olsa da, Fly by Wire sistemi kullanılmamaktadır.
İkinci nesil uçaklarda, hem autopilot hem autothrottle, birinci nesil uçaklarda ise, sadece autopilot bulunmaktadır. Yolcu uçaklarını, otomasyon seviyesinde bir adım ileriye taşıyacak olan, beşinci nesilde, hangi özelliklerin bulunacağını merakla bekliyoruz.