Türkiye, orman yangınlarıyla mücadelede gökyüzünü yeniden şekillendiriyor. 1980’lerdeki Canadair CL-215’lerden, günümüzdeki jet motorlu Beriev Be 200’lere ve insansız hava araçlarıyla desteklenen akıllı sistemlere uzanan bu dönüşüm, yangınla mücadelede yeni bir çağın habercisi. Modern yangın hava filosu, teknolojik gelişmelerin yanı sıra operasyonel strateji, kurumsal iş birlikleri ve yerli üretim hedefleriyle derinleşiyor. C-130 Hercules ve KC-135 gibi destek uçakları, AT-802 Fire Boss gibi amfibik çözümler ve Bayraktar TB2 gibi İHA’lar, gökyüzünü yaşamı koruyan bir cepheye dönüştürüyor.
Orman yangınları, Türkiye gibi orman varlığı zengin ve Akdeniz iklim kuşağında yer alan ülkeler için her zaman ciddi bir tehdit olmuştur. Bu tehdide karşı koymak için kullanılan en etkili araçlardan biri ise hava araçlarıdır. Türkiye’de yangın söndürme uçaklarının serüveni, teknolojik gelişmelerle ve kurumsal dönüşümlerle şekillenmiş, zaman içinde modern ve karma bir hava filosuna evrilmiştir. Bu yazımızda, Türk havacılığının yangınla mücadelesinde görev alan sabit kanatlı uçakların geçmişten günümüze uzanan hikâyesine ve günümüzde kullanılan modern filoya yakından bakıyoruz.
İlk Adımlar: THK ve CL-215’ler
Türkiye’de havadan yangınla mücadelede ilk ciddi adımlar, 1970’li yılların sonuna doğru atıldı. Bu sürecin öncüsü Türk Hava Kurumu (THK) oldu. 1980’li yılların başında, Kanada üretimi Canadair CL-215 tipi amfibik uçakların filosuna katılmasıyla birlikte THK, hem eğitim hem de aktif söndürme operasyonlarında önemli bir rol üstlendi.
CL-215’ler, özellikle gölet, deniz veya baraj gibi su kaynaklarına yakın bölgelerde etkinliğini artırarak, 6 tona yakın suyu yangın bölgesine hızlı şekilde bırakabilme kabiliyetiyle dikkat çekti. Uçaklar, uzun yıllar boyunca THK bünyesinde, Orman Genel Müdürlüğü (OGM) ile yapılan anlaşmalar doğrultusunda görev yaptı.
Türkiye’nin İlk Yangın Söndürme Uçakları
1. M-18 Dromader (1986)
Türkiye’de yangın söndürme amacıyla kullanılan ilk uçaklar, 1986 yılında Türk Hava Kurumu (THK) envanterine giren Polonya yapımı M-18 Dromader modeliydi. Bu tek motorlu uçaklar, 2.200 litre su taşıma kapasitesine sahipti ve sarp arazilerde hızlı müdahale imkânı sunuyordu. THK’nın envanterinde 11 adet bulunan bu uçaklar, 2014 yılında emekliye ayrıldı ve 2020 yılında ihaleyle satıldı.
2. CL-215 Amfibik Uçaklar (2009)
2009 yılında, 5 ton su taşıma kapasiteli iki adet CL-215 tipi yangın söndürme uçağı, Türk Sivil Hava Aracı Sicili’ne kayıt edildi. Bu uçaklar, THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi tarafından işletildi ve orman yangınlarıyla mücadelede kullanıldı.
3. S-2E Tracker Dönüşüm Projesi (1990’lar)
1990’lı yıllarda, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından, Deniz Kuvvetleri envanterindeki S-2E tipi deniz karakol uçaklarının yangın söndürme uçaklarına dönüştürülmesi planlandı. Ancak, bu proje çeşitli nedenlerle hayata geçirilemedi.
Kurumsal Değişim: Kiralama Modeli ve Tartışmalar
2000’li yıllara gelindiğinde, bakım ve işletme maliyetlerinin artmasıyla birlikte Türkiye, yangın söndürme görevlerinde kiralık hava araçlarına yönelmeye başladı. Bu geçiş dönemi zaman zaman kamuoyunda tartışmalara yol açtı. THK uçaklarının kullanılmaması, yerli kaynakların atıl kaldığı eleştirileriyle karşılaştı.
Özellikle 2021 yazında yaşanan büyük orman yangınları, bu tartışmaları tekrar gündeme taşıdı. THK envanterinde yer alan ancak aktif olmayan CL-215’lerin teknik yeterliliği, bakımsızlık iddiaları ve ihale süreçleri kamuoyunda yoğun biçimde tartışıldı. Bu olay, Türkiye’nin yangın söndürme kapasitesinin yeniden yapılandırılmasına yönelik çağrıları da beraberinde getirdi.
Yeni Dönem: Milli Politikalar ve Modern Filolar
2022 sonrası dönem, yangın söndürmede stratejik bir paradigma değişimine sahne oldu. Cumhurbaşkanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda, yangınla mücadelede kullanılacak hava gücünün hem nicelik hem de nitelik açısından artırılması kararlaştırıldı. Orman Genel Müdürlüğü öncülüğünde yürütülen süreçte, çok sayıda modern uçak ve helikopter hizmete alındı.
İHA’larla Entegre Yangınla Mücadele
İHA’lar yangınla mücadelede yalnızca tespit değil, aynı zamanda anlık veri paylaşımı ve sahadaki hava-kara unsurlarının yönlendirilmesinde kritik rol üstlenmektedir. Özellikle TB2 ve Akıncı gibi platformlar, gece görüş ve termal sistemlerle donatılarak yangının ilerleyişini anbean izlemektedir. Bu sayede uçakların hedefi doğrudan vurmaları sağlanmakta, müdahale süresi önemli ölçüde azalmaktadır.
Yerli ve Milli Atılım Beklentisi
Bugün için yangın söndürme uçakları dış kaynaklı kiralama modeliyle karşılanırken, yerli savunma sanayi firmaları bu alanda ar-ge faaliyetlerini hızlandırmıştır. Özellikle amfibik ve turboprop motorlu yerli bir yangın söndürme uçağının geliştirilmesi, Türkiye’nin stratejik hava gücünü kalıcı hâle getirebilir. TUSAŞ’ın Hürkuş platformu üzerinden geliştirilmesi muhtemel hafif yangın uçağı projeleri gündemdedir.
İHA, Helikopter ve Uçak Entegrasyonlu Kompozit Operasyonlar
1. Görev Grupları & Roller
Uçaklar (Airtanker / Air Tanker)
Uzun menzilli büyük hacimli su veya kimyasal taşıma.
Örneğin Boeing 747 “Supertanker”, 74.000 L’ye kadar su taşıyabiliyor.
Helikopterler
Hızlı müdahale ve hassas su bırakma kabiliyeti.
DART Aerospace + United Rotorcraft’ın Super Puma tipi helikopterler için geliştirdiği 4.000 L gövde tank sistemi. Ayrıca otonom örnekler arasında Lockheed’ın K-MAX sistemi yer alıyor.
İHA’lar (Drone / Unmanned Helicopter)
Yakıcı bölgelerin haritalanması, sıcak nokta izleme (thermal/ IR), canlı veri akışı.
USDOS’u UVH–170 helikopter tipi drone gerçek zamanlı yangın haritalaması sağlıyor. Tarama dronları kullanıcı hattında sıcaklık haritaları üretiyor, gelişmiş hedef belirliyor.
Tipik Operasyon Haritası
Yangın Çeperi (Fire Front) – drone görüntü ve ısı verisiyle sürekli güncellenen aktif bölge sınırı.
Havadan Müdahale Hatları
Uçaklar: Geniş su koridorları üzerinden düzenli “sulu bariyer” oluşturur.
Helikopterler: Dar vadiler, tepelikler üzerinde hedefli doypurma.
Gözetim & Koordinasyon
Drone’lar, sıcaklık ve duman verisini ZKR (Yer kontrol) ile orta seviye telefonda paylaşır. Heliport ve tanker noktaları (lojistik üsleri) haritada belirtilir.
Emniyet Bölgeleri
Uçuş koridorları, güvenlik mesafeleri, RTCA/NOTAM’a göre belirlenir. Tüm hava trafiği koordine edilir; izinsiz drone uçuşlarına karşı yasak alanlar tanımlanır.
Haritadaki Ana Katmanlar
1. Yangın Sınırı / Etki Alanı (Drone-tabanlı termal harita)
2.Uçak İzleri (Havadan çizilen su/söndürme modları)
3.Helikopter Tahliye Noktaları (Su toplama – su dökme döngüsü)
4.Koordinasyon Merkezleri ve Lojistik Üsleri
5.Hava Sahası Kontrol Bölgeleri (Dikkat: İzinsiz drone girişlerine karşı güvenlik.)
Bu harita, gerçek zamanlı drone verisiyle yangın sınırını takip eden, uçaklarla geniş, helikopterlerle hedefli su bırakım yapan, operasyon merkezleriyle entegre edilmiş ve hava koruma alanları içeren kompleks bir sistem. Modern yangın mücadelesi için bu kompozit yapı büyük önem taşıyor.
Türkiye’deki son orman yangınlarında kullanılan sistem
Türkiye’de son orman yangınlarında İHA’lar, helikopterler ve uçakların entegre kullanıldığı sistem şöyle işliyor: Türkiye’de modern orman yangını operasyonlarında İHA’lar erken tespit, helikopterler hassas müdahale, uçaklar geniş alan bariyerleri, yapay zeka destekli sistemlerle de sürekli gözetim sağlanıyor. Bu entegre sistem, müdahale süresini kısaltarak hasarı en aza indiriyor
1. Görevli Hava Gücü & Sayılar
İHA’lar: 14 adet aktif görevde; Bayraktar TB2 ve Aksungur gibi platformlar ile 3,5 milyon alan taranıyor, 215 km ötedeki alev bile tespit edilebiliyor.
Helikopterler: 105–145 arası farklı kaynaklara göre, T-70 gibi yeni modeller de dahil olmak üzere görev yapıyor.
Uçaklar: 20–28 adet Air Tractor, keşif uçağı ve amfibik modeller yer alıyor.
2. Operasyon Süreci ve Haritalama
Erken Tespit
İHA’lar, termal ve elektro-optik kameralar (ASELFLIR-500) ile alevleri gerçek zamanlı tespit edip koordinasyon merkezlerine iletiyor.
Gözetim & Karar Desteği
Yangın Karar Destek Sistemi, yapay zeka ve meteorolojik verilerle müdahale hattı planlamasını optimize ediyor.
Su Bırakma
Uçaklar: Geniş alanlarda hızlı su/kimyasal bariyer oluşturuyor.
Helikopterler: Dar kanyonlara ve yerleşimlere yakın hassas su bırakıyor. (T-70: 2,5 ton/su)
Koordinasyon Haritası
Harita katmanlarında: İHA ile güncel yangın sınırı, hava koridorları (uçak, helikopter), su kaynakları (havuz/gölet), üs ve irtifa bölgeleri yer alır.
3. Yerli Sistemler & Teknolojik Güç
Türkiye, Avrupa’da orman yangınlarında İHA kullanan ilk ülke. 2020’den bu yana Baykar ile İHA’larla erken tespit sağlanıyor.
Aselsan’ın ASELFLIR-500 termal kameraları İHA, helikopter ve uçaklarda kullanılıyor.
Yapay zeka destekli gözetleme kuleleri (776 adet; 184 akıllı) sahada sürekli tarama yapıyor.
4. Haritaya Dâhil Edilecek Katmanlar
• Yangın Çeperi: İHA’dan gelen termal veriyle anlık sınır.
• Su Atım Hatları: Uçak/helikopter rotaları.
• Su Kaynakları & Lojistik: Gölet/havuz noktaları.
• Koordinasyon Merkezleri: Hava sahası kontrol, komuta merkezleri.
• Gece/Gündüz kabiliyetleri: T-70 helikopterler gece görev yapabiliyor.
Geçmişten Geleceğe Hava Gücüyle Mücadele
Türkiye’nin yangın söndürme hava filosu, geçmişte THK’nin özverili girişimleriyle şekillenirken, günümüzde çok kurumsallı, hibrit bir yapıya dönüşmüştür. Gelecek ise yüksek teknolojili, yerli üretim odaklı ve entegre İHA sistemleriyle desteklenen akıllı yangın filolarına doğru evrilmektedir.
Ormanlar için verilen bu zorlu mücadelede gökyüzü, artık sadece bir geçiş alanı değil; yaşamı koruyan bir cephe haline gelmiştir.
