Yazar :Sermet GÜNDÜZCÜ
Part-147 Tip Eğitmeni
Airbus uçaklarının güvenli tahliyesi, uçuş emniyetinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu sayımızda, yolcu uçaklarında yer alan kapı ve acil çıkış sistemlerini teknik bir bakış açısıyla ele alıyoruz. Özellikle kabin ekiplerinin ve teknik personelin sıklıkla karşılaştığı bir konu olan “kapı ve çıkış tipleri”, aslında havayolu operasyonları açısından kritik önemdedir.
Airbus uçaklarında yer alan kapı ve çıkışlar, Cabin Crew Operating Manual (Kabin Ekibi Talimatları El Kitabı) içinde “tip bazlı” olarak sınıflandırılır. Tip A, Tip I veya Tip III gibi ifadeler; aslında yalnızca bir adlandırma değil, aynı zamanda bu kapıların tahliye performansları ve operasyonel gereklilikleri hakkında bilgi veren teknik tanımlardır. Ancak birçok havayolu işletmesi için bu tanımların ne anlama geldiği hâlâ merak konusudur.
Bu makalede, uçaklarına takılan kapı ve çıkış tiplerini açıklayacak; bu kapıların sınıflandırıldığını, performanslarını etkilediğini, kabin düzenine etkilerini ve (çalışmayan) bir kapı ile uçuş koşullarını detaylarıyla aktaracağız.
1. Airbus uçaklarına takılan kapı ve çıkış tipleri
Airbus uçaklarına takılan kapılar ve çıkışların türleri şunlardır:
• Tip A ya da Tip A+
• Tip I
• Tip C veya Tip C* (Tip C aynı zamanda Oversized Tip I olarak da tanımlanabilir.)
• Tip III ya da Tip III+
EASA Gereklilikleri
EASA sertifikasyon gereksinimleri acil çıkışların her bir tipi için asgari ölçüleri belirler. EASA aynı zamanda çıkışın zemin seviyesinde olup olmayacağını da tanımlar.
Zemin seviyesinde olmayan çıkışların kanat üzerine konumlandırılması durumunda bir adım ile uçağın içinden çıkmaya ve yine bir adım ile dışarıya, kanat üzerine inmeye uygun olması gerekir.
Kapılar ve çıkışlar EASA sertifikasyon gereksinimlerinden büyük olabilir, küçük olamaz.
Tip A
Tip A kapı olarak sınıflandırılan A350 yolcu kapısı örneği:
Tip A kapı için asgari ölçü gereksinimi sarı renk ile gösterilmiştir. EASA gereği, 107 cm kapı eni genişliği ve 183 cm kapı boyu yüksekliği, Tip A kapı için en az olması gereken ölçülerdir.
A350 kapısının gerçek ölçüleri beyaz renk ile belirtilmiştir. A350 uçağında bulunan Tip A kapı ise en olarak değişmeden 107 cm ile aynı kalmış, boy olarak ise 188 santimetreye çıkarılmış. Olması gerekenden 5 cm daha yüksek bir kapı tasarımı yapılmış.
Tip C
Tip C olarak sınıflandırılan A320 ailesi kapı örneği:
Tip C kapı için asgari ölçü gereksinimi sarı renk ile gösterilmiştir. Tip C kapıda minimum gerekli kapı ölçüsü EASA tarafından en 76 cm, boy 122 cm olarak belirlenmiş. A320 ailesi Tip C kapısının gerçek ölçüleri beyaz renk ile belirtilmiştir. Hem en hem de boy büyütülmüş. 81 cm gibi bir en ile kapı açıklığı 5 cm artırılmış, kapı yüksekliği ise 185 cm ile gereklilikten 63 cm daha yüksek üretilmiştir.
Tip III
Tip III olarak sınıflandırılan A320 ailesi kanat üzeri çıkışları örneği:
Tip III kanat üzeri çıkış için asgari ölçü gereksinimi sarı renk ile gösterilmiştir. En az olması istenen açıklık 50 cm en, 91 cm boy olarak belirtilmiş. A320 ailesi Tip III kanat üzeri çıkışlarının gerçek ölçüleri beyaz renk ile belirtilmiştir. Gerçekte 55 cm X 123 cm’dir. En ölçüsünde 5 cm, boy ölçüsünde ise 32 cm daha fazla bir alan oluşturulmuştur.
Ayrıca kanat üzerine açılan bu kapıların yolunun hemen önündeki koltukların geriye yatma özelliği iptal edilmiştir. Çünkü eğer yolcu koltuğu geriye yatırırsa tahliye yolunu daraltır. Bu yüzden bu özellik burada devre dışı bırakılmıştır.
Diğer servis masalarının kilidi her iki yöne de çevrilerek açılabilirken, çıkış yoluna açılan servis masalarının kilidi tek yöne doğru çevrilerek açılabilir. Bunun sebebi; tahliye esnasında masanın açılmamasını sağlamaktır. Yolcular çıkışa doğru yönelirken masanın kilitten kurtulma ihtimali bulunur. Bu ihtimale karşı çıkış yönüne açılan taraf engellenmiş, sadece giriş yönünde çevrilerek masanın açılması sağlanmıştır.
2. Tahliye Performansları
Kapılar ve çıkışlar acil bir durum olduğunda tahliye amaçlı kullanılmak üzere tasarlanmıştır. EASA sertifikasyon gereksinimi bir çıkış çiftinin tahliye performansını yolcu sayısına göre tanımlar. Karşılıklı konumlandırılmış bir çift A tipi kapı 110 yolcu tahliye edebilir.
3. Derece Düşürme (Derating) ve Derece Arttırma (Increased Rating)
Derecelendirme (Derating):
Eğer yolcu koltukları yolu engellerse çıkıştaki tahliye yolu daralır. Bu durumda çıkış derecesi azaltılır ve uygun olan tahliye yolunun genişliğine bakılarak en düşük yolcu tahliye derecesi kabul edilir. Örneğin bir Tip C çıkış 55 yolcu ile derecelendirilmiştir. Ancak çıkış derecesi azaltıldığında Tip I olarak kabul edilir ve 45 yolcu ile derecelendirilir. Ya da Tip III olarak kabul edilir ve 35 yolcu ile derecelendirilir.
Artırılmış derecelendirme (Increased rating):
A320 ailesi çıkışları, 55 yolcuyu tahliye etme oranı ile birlikte Tip C olarak sınıflandırılır. Ancak, Tip C çıkış standart slide yerine geniş slide ya da slideraft ile donatıldığı zaman yolcu tahliye oranında bir artış olur. Bunun sebebi geniş slide veya slideraft’ın eninin fazla olması sayesinde daha fazla yolcu akışına olanak sağlamasıdır. Bu çıkışlar Tip C* olarak bilinir. Sonuç olarak Tip C* çıkışları 65 yolcu ile derecelendirilir.
A320 ailesi uçaklarında bulunan kanat üzeri çıkışları bir çift çıkış için 35, iki çift çıkış için 70 yolcu tahliye oranı ile Tip III olarak sınıflandırılır. Tip III çıkışlar manuel operasyonludur, yani el ile açılır. Otomatik açılma sistemi yoktur. Açılarak tahliye sağlaması için fiziksel olarak yerinden çıkarılması gerekir. A321NX ve A321XLR üzerinde bulunan yarı otomatik kanat üzeri çıkış kapısının tanıtılması ile yolcu tahliye oranı bir çift çıkış için 39’a artırılmıştır. Bu çıkışlar Tip III+ olarak sınıflandırılır. İki çift Tip III+ çıkış takıldığında yolcu tahliye oranı 70’te kalır.
A350 ve A330 uçaklarında Tip A çıkışları bir çıkış çifti başına 110 yolcu tahliye oranına sahiptir. Slideraft aydınlatması, slideraft işaretleri, kabin çıkış işaretleri ve tahliye prosedürü adaptasyonları olduğu zaman oran bir çıkış çifti için 120 yolcuya çıkmaktadır. Sonuç olarak bu çıkışlar Tip A+ olarak sınıflandırılır.
4. Kapı Aranjmanı ve Kabin Dizilimi (Cabin Layout)
Airbus, kabin dizilimine göre kapıların sayısını, tipini, çıkış türlerini ve takılacak olan yolcu koltuğu sayısını belirler. Kapılar ve çıkışların sayısı ve tipi yolcuları tahliye etmeye olanak verecek kadar yeterli olmalıdır.
Örnek olarak A321NX 240 kişilik yoğun koltuk sıklığı konfigürasyonu, yüksek tahliye performanslı kapılar ve çıkışlar gerektirir. 1 ve 4 numaralı kapılar Tip C*, 3 numaralıkapı Tip C ve kanat üzeri çıkışları ise iki tane Tip III+ olarak belirlenmiştir. A321NX uçağının 160 kişilik seyrek koltuk sıklığı konfigürasyonunda ise 3 numaralı kapı kaldırılmıştır. 1 ve 4 numaralı kapılarda Tip C çıkışlar yeterlidir. Kanat üzerine ise iki tane Tip III+ çıkış belirlenmiştir.
Farklı kabin modifikasyonlarında da aynı konsept uygulanabilir.
5. İnoperatif Kapı ile Operasyonlar
Uçak bir kapı inoperatif olarak geçici süreyle işletilebilir. Master Minimum Equipment List (MMEL) içinde tanımlanan belirli koşullar sağlandığında 5 uçuş için izin verilebilir. Bir kapı çifti inop olarak kabul edildiği zaman, uçağın tahliye performansı azalır. Kabul edilebilir emniyet seviyesini korumak amacıyla kabinde bulunan yolcu sayısı da azaltılmak zorundadır. Azaltılması gereken yolcu sayısı operatif olan çıkışların tipine ve onların ilgili tahliye oranlarına göre hesaplanmıştır. Kabin ekibi sayısı korunmak zorundadır. Olası bir tahliye durumunda inop kapıda bulunan kabin ekibi yolcuları kullanılabilir çıkışlara yönlendirmek zorundadır.
Sonuç
Kapı ve çıkış tipi, kabin dizilimini (cabin layout) belirlerken ve sertifikalandırırken önemli bir etkendir. Yolcu koltuklarının miktarı, takılması gereken kapı ve çıkışların sayısını ve tipini belirleyecektir. Çıkış tipi, MMEL’e göre inop kapı ile operasyon yapılacağı zaman ayrıca dikkate alınmalıdır. Bu sayede yolcular ve kabin ekibi acil durum olduğunda uçağı tahliye edebilecekler. Kapıların ve çıkışların farklı tahliye oranları olduğunu açıkladım. Ancak, kabin ekibi ve uçak bakım teknisyenleri için önemli olan, her kapı ve çıkışın normal ve acil durum modlarında nasıl çalıştırıldığını bilmektir.
Keyifle okumuş olduğunuzu umarım. Bir sonraki yazıda görüşürüz.